Lan Ngọc điểm có thể nói là lan của tết cổ truyền dân tộc với mùa hoa nở rộ vào thời điểm cận Tết. Đây là loại lan có vẻ đẹp tinh tế và mùi thơm thoang thoảng rất phù hợp với không khí Tết cổ truyền. Hình ảnh chậu Lan Ngọc Điểm ngát hương trong đêm giao giao thừa đã trở thành biểu tượng cho một cái Tết thịnh vượng và sung túc. Lan Ngọc Điểm có thể nói là một loại lan quốc hồn, quốc túy của Việt Nam.

Đặc Điểm Sinh Trưởng của Lan Ngọc Điểm

Lan Ngọc điểm là loại lan chịu nóng tốt, nhiệt độ thích hợp cho Lan sinh trưởng từ 26O – 30O. Lan Ngọc Điểm phân bố ở vùng Đông Nam bộ và vùng núi Nam Trung Bộ ở cao độ trung bình trên 600m như Nha Trang, Bình Thuận, Cát Tiên.

Lan Ngọc điểm là loại lan chịu hạn khá tốt, nhưng đặc biệt thích ẩm, độ ẩm càng cao, rễ lan càng mọc nhanh và phát triển tốt, ẩm độ lý tưởng cho lan là 40 – 70%. Tuy nhiên, lan Ngọc điểm là loại lan độc trụ vì thế giá thể phải để nơi thật thoáng. Thao tác rất đơn giản là cột chặt cây lan vào một cây tựa đặt vào chậu khoảng 3 cục than gỗ thật to là đủ. 

Nếu không có than có thể đặt vào miếng ngói cong hoặc trồng trực tiếp lên khúc gỗ vú sữa. Ngọc điểm còn có thể trồng rất tốt trên các loại giỏ bằng gỗ hay các thân cây sống hoặc cây khô.

Cấu tạo giá thể thoáng nên có thể tưới nước cho Ngọc Điểm 2 lần/ngày vào mùa mưa 3 lần/ngày vào mùa khô. Mùa nghỉ thực tế của cây lan Ngọc Điểm bắt đầu sau khi cây tàn hoa và kéo dài cho đến khi rễ mới xuất hiện lúc mùa mưa bắt đầu, trong giai đoạn này chỉ cần tưới nước 1 lần/ngày cho lan đủ sống.

Ngọc điểm là loại lan ưa sáng 60%, ánh sáng trực tiếp dễ làm cây bị bỏng lá. Tuy nhiên, nếu lan được trồng trong điều kiện quá rợp sẽ khiến lan tăng trưởng chậm và yếu ớt, bộ rễ kém phát triển, cây khó ra hoa. 

Khả năng ra hoa của lan Ngọc Điểm không phải do ánh sáng nhiều hay ít, nắng hay rợp, tất cả là do thời gian chiếu của ánh sáng trong ngày. Vì thế cây lan Ngọc Điểm chỉ nở hoa vào dịp tết âm lịch, tức vào thời điểm trong năm có ngày ngắn đêm dài.

Kỹ thuật trồng lan Ngọc Điểm

Ngoài những kỹ thuật trồng lan thông thường, khi trồng lan Ngọc Điểm nên lưu ý thêm một số điểm như sau: 

Nhà trồng lan

Nhà lưới có chiều cao từ 3,5 – 4m, trụ làm bằng sắt không gỉ hoặc bê tông phải chắc chắn, chịu được gió lớn. Sử dụng mái che bằng lưới tán xạ 40 -60% ánh sáng, màu đen hoặc xanh sao cho nhà trồng có đủ ánh sáng và thông thoáng.

Giàn trồng lan làm bằng sắt, nên thiết kế theo hướng Đông-Tây và lưới che theo hướng Bắc-Nam. Giàn rộng từ 1,2-1,5m; chiều cao 0,8m và chiều dài luống tùy theo kích thước nhà trồng. Bên trên giàn đặt các vỉ nhựa đen loại 12 lỗ hoặc 15 lỗ đường kính 12cm (nếu trồng chậu) hoặc lưới kẽm; nếu trồng bằng cách ghép trên gỗ phải thêm các thanh đà làm giá đỡ.

Hệ thống tưới phun sương được thiết kế đặt dưới mái che; đơn giản là dùng các trụ có gắn pét phun cách nhau 2 x 2m và có bán kính pét phun 2,2m.

Thời vụ trồng, giống, xử lý giá thể và cây giống trước khi trồng

Thời vụ trồng lan Ngọc Điểm

Lan Ngọc điểm có thể trồng quanh năm, nhưng cần tránh trồng vào những ngày mưa nhiều dễ bị nấm bệnh gây hại.

Nguồn giống Lan Ngọc Điểm

Giống lan có 2 nguồn chính từ cây cấy mô và nguồn lan rừng. Đối với cây cấy mô tiêu chuẩn cây đem trồng có thời gian sinh trưởng 6 tháng, có 3 cặp lá trở lên, lá xanh cây khỏe không sâu bệnh, có từ 2-3 rễ phát triển tốt. Đối với giống lan rừng thường cây đã trưởng thành, có từ 5-6 cặp lá, rễ ra nhiều và dài hơn cây cấy mô.

Giá thể trồng rất phong phú, thường ghép trên lõi của nhiều loại cây nhưng tốt nhất là được ghép trên gỗ cây vú sữa khô đã qua xử lý thuốc nấm và nước vôi, có thể cắt theo hình trụ đường kính 10-15cm, dài 30-35cm hoặc theo từng thớt dày 3cm trở lên. 

Nếu trồng trong chậu thường đường kính chậu khoảng 12-14cm, giá thể có thể là vỏ thông, than củi, vỏ dừa cắt khúc ép thành từng miếng. Than được ngâm rửa kỹ; vỏ dừa được ép và cắt thành miếng và xử lý nước vôi nồng độ 1% và rửa lại nước sạch cho đến khi nước trong và để ráo.

Xử lý cây giống lan Ngọc Điểm

Đối với cây cấy mô mới mua về phải đặt ở vị trí thoáng mát và tiến hành xử lý nấm bệnh trước khi ghép trên gỗ hoặc trồng chậu bằng thuốc trừ nấm Ridomil Gold 68WP (Metalaxyl, Macozeb) 2-3%o.

Đối với giống lan rừng mới mua về cần cắt tỉa lá gãy, dập, sâu bệnh, cắt bỏ rễ già và tiến hành ngâm cây vào dung dịch thuốc nấm Ridomil Gold 68WP (Metalaxyl, Macozeb) hoặc Antracol 70WP nồng độ 2-3%o trong 5-10 phút, sau đó treo ngược vào chỗ râm mát, chờ khi cây nhú rễ mới tiến hành ghép trên gỗ hoặc trồng vào chậu.

Cách trồng lan Ngọc Điểm

Có hai cách thông thường để trồng lan Ngọc Điểm như sau: 

• Trồng chậu: Bỏ một ít giá thể vào đáy chậu, đặt cây vào giữa chậu sau đó cho giá thể vào vừa đầy chậu sao cho cây không bị lay gốc và có độ thông khí.
• Ghép trên gỗ: Tùy độ lớn của gỗ ghép quyết định đến số lượng cây ghép, thường từ 1-3 cây trên trụ hoặc thớt. Dùng dây cố định từng cây giống trên trụ hoặc thớt gỗ, trên mỗi trụ hoặc thớt gỗ đều có móc treo. 

Chăm sóc lan Ngọc Điểm

Quy trình chăm sóc bao gồm các 4 hoạt động chính là tưới nước, làm cỏ, bón phân và phòng trừ sâu bệnh. 

Tưới nước

Đảm bảo nước tưới lan phải sạch, pH thích hợp 5,5-7, nhu cầu nước tưới tùy từng giai đoạn sinh trưởng, phát triển của lan và theo mùa. Thông thường mùa nắng tưới 2 lần/ngày, mùa mưa 1 lần/ngày vào lúc sáng sớm và trước 3 giờ chiều, đảm bảo tưới ướt lá và giá thể. Những ngày âm u, có mưa thì ngưng tưới.

Sau khi kết thúc nở hoa, lan Ngọc điểm có thời gian ngủ nghỉ từ đầu tháng 2 đến cuối tháng 4, tuỳ theo vùng thời gian này chỉ cần tưới 1 lần/ngày. 

Làm cỏ

Định kỳ làm sạch cỏ dại trong và xung quanh nhà trồng dưới giàn để lan 1 tháng/lần để tạo vườn thông thoáng, hạn chế sâu bệnh hại.

Bón phân

Tùy theo từng giai đoạn sinh trưởng và phát triển của cây lan, chia làm 3 thời kỳ bón phân cụ thể như sau:

Giai đoạn cây con: Sử dụng phân Growmore 30-10-10 pha 1g/lít. kết hợp phun dinh dưỡng đa, trung vi lượng, nồng độ 1-2%o, định kỳ phun 5-6 ngày/lần để kích thích hình thành rễ, chú ý phun ướt đều lá và giá thể.

Giai đoạn cây trưởng thành: sau khi ra hoa và kết thúc thời gian ngủ nghỉ. Giai đoạn này rễ cây phát triển mạnh, cây sinh trưởng nhanh, sử dụng các loại phân sau:

• Growmore 30-10-10 pha 2-3g/lít;
• Growmore  20:20:20 pha 2-3g/lít;
• Phân cá Fish Emulsion khoảng 2-3ml/lít;
• Root 2  nồng độ 0,1 – 0,2%, khoảng 1-2ml/lít;
• Phun dinh dưỡng đa, trung vi lượng, nồng độ 1-2%o.

Cách phun: Sử dụng Growmore 30:10:10 kết hợp dinh dưỡng đa, trung vi lượng phun 5-7 ngày/lần, phun liên tiếp 2-3 tuần, sau đó phun 1 lần Growmore 20-20-20 + Root2 + phân cá và sau đó phun lặp lại như ban đầu.

Giai đoạn cây chuẩn bị ra hoa và nuôi hoa: Việc bón phân đầy đủ trong giai đoạn này quyết định đến hình thành mầm hoa, chất lượng và độ bền của hoa. Thường dùng các loại phân sau:

• Growmore 30-10-10 pha 2-3g/lít;
• Growmore 20:20:20 pha 2-3g/lít;
• Growmore 6-30-30 hoặc 15-20-30 dùng 2-3g/lít;
• Phân cá Fish Emulsion 2-3ml/lít nước;
• Root 2  nồng độ 0,1 – 0,2%, khoảng 1-2ml/lít;
• Phun dinh dưỡng đa, trung vi lượng, nồng độ 1-2%o.

Cách thức phun: Phun kích ra hoa Growmore  6-30-30 hoặc 15-20-30 định kỳ 5-6 ngày/lần, phun liên tiếp 3-4 lần. Khi thấy vòi hoa xuất hiện khoảng 1– 2cm phun Growmore Orchid 20:20:20 kết hợp phun dinh dưỡng đa, trung vi lượng  + Root2 + phân cá  để hoa có màu sắc đẹp và lâu tà

Lưu ý là trong thời gian lan Ngọc Điểm ngủ nghỉ từ đầu tháng 2 đến cuối tháng 4 hàng năm thì hạn chế tưới nước và không bón phân, thích hợp cho việc sang chiết chậu, thay mới giá thể, cố định lại cây ghép trên gỗ.

Phòng trừ sâu bệnh

Một số sâu bệnh hại chính trên cây lan Ngọc điểm thường gặp như sau:

Ruồi đục nụ (Contarinia maculipennis)

Ruồi phát sinh mạnh trong điều kiện trời nóng, mưa nắng thất thường, vườn lan kém thông thoáng, độ ẩm cao. Ấu trùng sau khi nở chui vào trong nụ hoa cắn phá làm hoa biến dạng và gây thối nụ hàng loạt.

Biện pháp phòng trừ:

• Vệ sinh vườn sạch sẽ, làm cỏ xung quanh vườn và dưới giàn lan để hạn chế nơi trú ngụ của ruồi trưởng thành;
• Cắt bỏ các cành hoa bị nhiễm cách ly ra khỏi vườn và tiêu hủy;
• Dùng bẫy dính màu vàng để thu bắt con trưởng thành;
• Phun thuốc diệt ấu trùng và ruồi trưởng thành các loại thuốc như: Cymerin 25EC, Secsaigon 25EC, Sherpa 25EC (Cypermethrin); Amico 10EC, Admire 50EC (Imidacloprid); Peran 50EC, Permecide 50EC, Perthrin 50EC (Permethrin), Actara 25WG (Thiamethoxam)... và phun vào lúc chiều tối.

Nhện đỏ (Tetranychus urticae)

Nhện đỏ sống giữa bẹ lá, thân và cả mặt dưới lá, gây hại mạnh trong điều kiện nắng nóng, khô hạn. Nhện chích hút tạo ra những chấm nâu nhỏ dưới mặt lá làm cây sinh trưởng còi cọc, hoa kém chất lượng.

Biện pháp phòng trừ:

• Luôn giữ cho vườn thông thoáng, đủ ẩm và có thể dùng vòi tưới xịt từ mặt dưới lá lên để rửa trôi sẽ hạn chế đáng kể nhện đỏ;
• Dùng các loại thuốc đặc trị như  Ortus 5SC (Fenpyroximate), Alphamite 15EC (Pyridaben).

Bệnh đốm nâu do vi khuẩn Pseudomonas SP

Bệnh phát triển mạnh vào mùa mưa ở những vườn có ẩm độ cao, thiếu thông thoáng và điều kiện chăm sóc kém. Ban đầu xuất hiện những đốm nhỏ màu xanh nhạt, sau đó nâu đen hơi lõm và mềm nhũn. Vi khuẩn xâm nhập qua vết thương trong lúc chăm sóc hoặc côn trùng chích hút.

Biện pháp phòng trừ

• Trồng mật độ vừa phải, tạo thông thoáng cho vườn;
• Thay chậu, trụ ghép nếu giá thể đã mục, rong rêu;
• Cắt bỏ những lá bệnh nặng và đem đi tiêu hủy;
• Phòng trừ côn trùng chích hút và tránh gây vết thương cơ học;
• Bón phân cân đối, giảm lượng phân đạm, tăng hàm lượng phân kali;
• Phun thuốc khi bệnh mới xuất hiện các loại thuốc sau: Physan 20SL (Quatenary Ammonium salts) liều lượng 1-2ml/lít; Kasuran 47WP (Kasugamycin + Copper Oxychloride) lượng dùng 2-3g/lít; Ditacin 8L (Ningnamycin) pha 1-2ml/lít.

Bệnh thối nhũn do nấm Cercospora sp và vi khuẩn Erwnia carotovora

Bệnh thường phát sinh trên lá non, ban đầu là chấm nhỏ sau đó lan rộng và phồng lên như vết bỏng nước sôi, mềm nhũn, dịch có mùi hôi và bệnh lan nhanh đến toàn cây lan. Bệnh gây hại nặng vào mùa mưa, thời tiết nóng ẩm dễ phát sinh bệnh.

Biện pháp phòng trừ:

• Tạo thông thoáng cho vườn, cắt bỏ những lá bệnh nặng và đem đi tiêu hủy;
• Khi chăm sóc cần tránh gây vết thương cơ học;
• Hạn chế tưới, bón phân cần giảm lượng đạm, tăng hàm lượng kali;
• Phun thuốc khi bệnh mới xuất hiện các loại thuốc sau: Physan 20SL (Quatenary Ammonium salts) liều lượng 1-2ml/lít; Kasuran 47WP (Kasugamycin + Copper Oxychloride) lượng dùng 2-3g/lít; Starner 20 WP (Oxolinic acid) lượng dùng 2-3g/lít.

Bệnh thán thư do nấm Colletotrichum sp

Bệnh thường phát sinh mạnh vào mùa mưa, ban đầu là chấm tròn nhỏ màu nâu, xung quanh có quầng vàng nhạt, sau đó lan rộng tạo đốm tròn màu nâu đậm và lõm xuống.

Biện pháp phòng trừ:

• Tạo thông thoáng cho vườn, cắt bỏ những lá bệnh nặng và đem đi tiêu hủy;
• Ngưng bón phân đạm và các chất kích thích trong lúc cây lan bị bệnh;
• Phun thuốc khi bệnh mới xuất hiện các loại thuốc sau: Altracol 70WP (Propineb), Kamsu 2SL (Kasugamycin), Dùng Physan 20SL (Quatenary Ammonium salts) kết hợp Amistar Top 325SC (azoxystrobin) liều lượng theo chỉ dẫn trên bao bì để đạt hiệu quả cao.

Thu hoạch và đóng gói

Lan Ngọc điểm thường tiêu thụ mạnh trong những tháng giáp Tết, giá trị lan tăng theo kích thước cây và số cành hoa trên cây, cây càng lớn giá trị thương mại càng cao. 

Khi vận chuyển cần phải đóng gói cẩn thận, nhằm tránh gây xây xác cho cây và cành hoa.

Lan Ngọc Điểm là loại lan giá trị cao vì vậy chăm sóc đúng cách không những giúp lan sinh trưởng tốt mà còn tăng được lợi nhuận từ việc bán ra thị trường. Qua bài viết trên, mong rằng mọi người đều nắm rõ được cách trồng và chăm sóc lan ngọc điểm rừng Việt Nam chuẩn khoa học. Tham khảo thêm nhiều bài viết về cách chăm sóc lan rừng tại baotongionglanrungvietnam.com

Tác giả: Nguyễn Thanh Khiết