Trước nhu cầu ngày càng nhiều người chơi lan, người dân ở các vùng núi đã tăng cường khai thác và tận thu nguồn lan rừng để đem bán khiến cho số lượng lan rừng giảm sút nghiêm trọng, một số loại lan đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Do đó cần phải tiến hành các biện pháp bảo tồn lan rừng trước khi quá muộn. 

Tầm quan trọng của việc bảo tồn lan rừng ở Việt Nam

Theo thống kê hiện nay, Việt Nam có hơn 900 loài lan rừng đã được thống kê và ước tính hàng trăm loài lan rừng khác chưa được khảo sát. Trong đó có rất nhiều loài lan quý hiếm có giá trị nghiên cứu và kinh tế cao như lan ngọc điểm, lan giả hạc đột biến, Lan hài vân bắc, thuỷ tiên hường, Lan hài lông, Hài hồng, Bò cạp tía, Bạch môi, Mật khẩu Phi Tâm, thạch hộc...

Tuy nhiên, vì giá trị kinh tế đem lại cao nên đa số các loài trên đều bị săn lùng gắt gao và mua bán mặc kệ những cảnh báo về sụt giảm số lượng trong tự nhiên. 

Hiện trạng khai thác lan rừng hiện nay ở vùng núi Việt Nam

Nghề săn lan rừng trái phép có thể nói là một trong những nghề nguy hiểm nhưng đem lại tiền lời béo bở và được rất nhiều nông dân ở khu vực miền núi Việt Nam theo làm. 

Việc đổi đời nhờ mua bán những giò lan trị giá từ vài triệu cho đến vài trăm triệu đồng đã khiến cho nhiều người bất chấp rủi ro, bất chấp những tác động đến tự nhiên để vào rừng khai thác lan và chuyển về đồng bằng để bán lại. 

Bên cạnh đó, nạn khai thác rừng trái phép khiến môi trường sinh thái bị tác động nặng nề, thu hẹp môi trường sống và hủy diệt đa dạng sinh học của các loài lan. 

Theo nghiên cứu, một quần thể lan rừng tự nhiên phải mất một vài năm để tái tạo trong một điều kiện lý tưởng sau khi bị khai thác hết. Tuy nhiên, điều này dần trở nên bất khả thi khi diện tích rừng nguyên sinh ngày càng thu hẹp và nhu cầu khai thác ngày càng cao. 

Cụ thể loài lan hài Việt Nam (P.vietnamense), loài lan đẹp và quý hiếm chỉ có một quần thể duy nhất ở Tây  Nguyên nhưng đã bị những người săn lan trái phép khai thác toàn bộ và hoàn toàn không có khả năng tái tạo.

Tại sao cần bảo tồn lan rừng?

Đứng trước nguy cơ mất cân bằng đa dạng sinh học lan rừng ở Việt Nam thì yêu cầu đưa ra các biện pháp bảo tồn nguồn lan rừng tự nhiên, ngăn chặn các hoạt động khai thác lan rừng trái phép là nhiệm vụ cấp bách hàng đầu. 

Việc thực hiện những hành động trên nhằm giảm thiểu tới mức thấp những tác động của con người tới nguồn lan rừng ít ỏi trong tự nhiên, bảo tồn được những nguồn gen lan rừng quý hiếm có giá trị nghiên cứu và y tế cao. 

Ngoài ra, đối với những giống lan rừng ở trong sách đỏ thì ngoài việc bảo tồn nguồn gen của lan thì việc nghiên cứu, ứng dụng khoa học vào việc nhân giống, tái tạo nguồn gen của giống lan để có thể đảm bảo sự tồn tại lâu dài của chúng trong tự nhiên.

Cách thức bảo tồn lan rừng và nguồn gen lan rừng tự nhiên

Ở Việt Nam hiện tại đã và đang đưa vào áp dụng những biện pháp nhằm mục đích bảo tồn đa dạng sinh học và tái tạo nguồn gen lan rừng, đặc biệt là ở các khu vực là nơi phân bố sinh sống chủ yếu của lan rừng. 

Tăng cường công tác bảo tồn và phát triển lan rừng

Ngoài các khu bảo tồn tự nhiên tại các vườn quốc gia như Cát Tiên được nhà nước đầu tư nhằm thu thập, nhân giống tạo cây con và tạo môi trường thích hợp để tăng sự đa dạng sinh học cho các loài lan quý hiếm, đặc biệt là các loài lan có giá trị về mặt nghiên cứu và chế biến dược phẩm. 

Tuy nhiên hiện tại công tác bảo tồn ở các vườn quốc gia vẫn còn khá nhiều bất cập và cần cải thiện để nâng cao công tác bảo tồn cũng như nhân rộng đa dạng sinh học của lan rừng. 

Xây dựng các khu bảo tồn và nhân giống lan rừng địa phương

Ngoài các rừng quốc gia và khu bảo tồn thuộc quản lý của nhà nước, hiện tại có nhiều cá nhân đơn vị đã thành lập nên các khu bảo tồn lan rừng tự nhiên như khu bảo tồn Troh Bư với hơn 200 giống lan rừng tự nhiên quý hiếm. 

Đây được xem là khu bảo tồn tự nhiên lớn nhất hiện nay do một cá nhân sở hữu và phát triển. Với diện tích 2 ha rừng cách thành phố Buôn Ma Thuột 12km

Thực tế đây là khu vườn được ông Đỗ Tuấn Hưng dành thời gian kiến tạo trong hơn 20 năm nhằm tạo ra một môi trường tự nhiên tươi tốt màu mỡ tạo điều kiện tốt nhất cho lan rừng sinh trưởng và phát triển. 

Với mục đích bảo tồn các giống lan rừng quý hiếm và có nguy cơ tuyệt chủng, khu vườn đang là nơi cư ngụ của hơn 200 loại lan khác nhau với số đầu lan lên đến hơn 10.000 giỏ. Trong đó có thể dễ dàng tìm thấy những gốc lan có giá trị cao như giáng hương, nghinh xuân, quế lan hương... là những loại nổi tiếng vì vẻ đẹp cũng như giá trị trong giới chơi lan rừng.

Ngoài ra, để tăng đa dạng sinh học thì lan rừng ở đây cũng được ghép và thân cây rừng để mang lại cách sống và sinh trưởng chân chất nhất giống trong tự nhiên nhất cho lan rừng. 

Các cơ sở nhân giống và phát triển lan rừng thương mại

Xu hướng đang dần rõ nét hiện nay là việc thành lập các cơ sở nhân giống, thuần lan rừng và phát triển lan rừng thương mại phục vụ cho việc bán ra phục vụ thị trường trong ngoài nước. 

Hiện tại đa số những cơ sở tư nhân này đều được chính quyền địa phương cấp phép để có thể thực hiện một số các hoạt động liên quan đến việc nhân giống các loại lan rừng theo đúng tiêu chuẩn để phục vụ cho yêu cầu mua bán cũng như bảo tồn các nguồn gen lan rừng quý. 

Có thể kể đến những dự án như “Thu thập, lưu giữ, định danh một số loài lan rừng phục vụ công tác bảo tồn nguồn gen và xây dựng bảo tàng về các loài lan rừng trên địa bàn Tây  Nguyên” được xem là dự án trọng điểm cho việc bảo tồn và nhân giống lan rừng. 

Hoạt động chính của các cơ sở bảo tồn và nhân giống này có thể kể đến như sau: 

Các cơ sở được cấp phép đủ điều kiện sẽ  nghiên cứu sâu về đặc điểm sinh học, khai thác lấy mẫu sau đó tiến hành nhân giống bằng phương pháp tách nhánh, giâm và nuôi cấy mô tế bào phục vụ việc khai thác phát triển nguồn gen và bảo tồn các nguồn gen quý. 

Hiện nay rất nhiều phương pháp hiện đại theo chuẩn khoa học đã được đưa vào sử dụng trong việc khai thác nguồn gen và nhân giống lan rừng một cách đúng đắn nhất. Ngoài ra, các cơ sở này sẽ tạo môi trường gần giống tự nhiên nhất để các loại lan có điều kiện phát triển tốt nhất và đem lại giá trị tương đương với lan rừng trong tự nhiên.

Tham khảo về cơ sở nhân giống lan rừng theo công nghệ hiện đại 

Bảo tồn giống lan rừng Việt Nam 

Nuôi và nhân giống lan rừng ở các hộ gia đình

Hình thức tự kinh doanh gia đình này đã phổ biến từ lâu và trở thành một trong các nguồn cung cấp lan rừng lớn nhất trong nước. Các hộ gia đình đã và đang tự tìm hiểu kinh nghiệm trồng, chăm sóc và nhân giống lan rừng để bán. Hiệu quả kinh tế đem lại đã giúp nhiều gia đình thoát nghèo và có thu nhập cao đáng kể. 

Do vậy, việc kịp thời cung cấp các thông tin về giống lan, quy trình chăm sóc và nhân giống cho các hộ gia đình sẽ giúp việc bảo tồn và khai thác lan rừng được diễn ra đúng cách và hiệu quả, bảo vệ được nguồn gen lan rừng quý hiếm. 

Bảo tồn và tăng cường tính đa dạng nguồn gen các loài lan rừng ở Việt Nam không chỉ có ý nghĩa khoa học mà còn là cơ sở để đẩy mạnh giá trị kinh tế mà nó mang lại đồng thời tái tạo nguồn tài nguyên thiên nhiên đang bị khai thác vô tội vạ. Vì thế, đây là nhiệm vụ và việc làm thiết thực, có ý nghĩa, cần được quan tâm và nhân rộng hơn nữa.